Gentse Vereniging voor Stad Archeologie Landschap Monument
Op 14 december 2018 reikte de GVSALM haar tweede Gentse Monumentenprijs uit. Meer uitleg over de winnaars gekozen door de vakjury en door de publieksjruy vindt u hier...
Na de succesvolle eerste editie in 2015 werd dit najaar de tweede Gentse Monumentenprijs georganiseerd. Met deze driejaarlijkse prijs wil de Gentse Vereniging voor Stad, Archeologie, Landschap en Monument (GVSALM) geslaagde renovaties, restauraties, herbestemmingen of de herinrichting van een historische tuin, park of plein, bekronen. Zowel een vakjury als een publieksjury koos een winnaar in de categorie ‘eigendommen van particuliere of private rechtspersonen’ aan wie een prijs van 1000 euro werd geschonken. Ook in de categorie ‘openbare besturen of publieke rechtspersonen’ kozen de jury’s laureaten die een eervolle vermelding kregen.
Op 30 november 2018 kwam de vakjury bij elkaar en werden er twintig projecten voorgesteld die eerder geselecteerd werden door de Dienst Monumentenzorg van de stad Gent. Deze jury bestond uit leden van de Raad van Bestuur van de GVSALM, uitgebreid met externe leden uit verschillende stedelijke diensten onroerend erfgoed in Vlaanderen. Op 14 december 2018 volgde de publieksjury en de prijsuitreiking in het Sint-Baafshuis, een van de winnaars van de monumentenprijs 2015. GVSALM-leden, bouwheren en ontwerpers verzamelden er om hun stem uit te brengen maar vooral ook om de bekendmaking van de winnaars mee te maken.
Net zoals in 2015 bleek de publieksjury dezelfde goede smaak te hebben als de vakjury: beide jury’s kozen dezelfde winnaar en eerste opvolger in de categorie eigendommen van particuliere of private rechtspersonen én in de categorie openbare besturen of publieke rechtspersonen.
Winnaar in de categorie eigendommen van particuliere of private rechtspersonen: Zonnestraat 6-8 (Vastned Retail Belgium, KARUUR architecten)
De grote winnaar in de categorie eigendommen van particuliere of private rechtspersonen werd Zonnestraat 6-8. Het vroegere warenhuis dateert uit de eerste helft van de twintigste eeuw en domineert vandaag de straat met haar imposante klokgevel uit Franse kalkzandsteen. Dit warenhuis werd lange tijd niet naar waarde geschat omdat verschillende kleinere handelszaken de nog aanwezig erfgoedelementen camoufleerden.
Voorafgaandelijk werd er heel wat vooronderzoek verricht naar het pand. Historische bronnen en beeldmateriaal fungeerden als een leidraad tijdens de restauratie. Zo werd de voorgevel hersteld volgens haar oorspronkelijk ritme waardoor de leesbaarheid van de gevelarchitectuur in ere werd hersteld. In het interieur werd de prachtige glazen koepel gedemonteerd, gereinigd en na herstelling teruggeplaatst. Een eerder voorzien tussenverdiep werd weggehaald waardoor de monumentaliteit en ruimtelijkheid van het herenhuis opnieuw tevoorschijn kwam. De sierlijke balustrade werd net zoals de parketvloer behouden. Bovendien werden bouwsporen uit het verleden zo veel mogelijk zichtbaar gelaten. Wie goed kijkt ziet bijvoorbeeld nog de sporen van de oude toonbanken op het parket. Vanwege het volume en de indeling golden er ook strenge brandweereisen om het handelspand publiek toegankelijk te maken. Toch slaagde men erin oplossingen te bedenken. Enkel een opmerkzaam oog spot de subtiele tweede vluchtweg in de voorgevel en het verborgen sprinklersysteem in het interieur.
Deze restauratie is een getuige van hoe handelaars en ondernemers kunnen omgaan met erfgoed in functie van hun bedrijf. Het erfgoed werd in die mate versterkt dat het vandaag de boventoon heeft in de winkel en dat komt zowel het erfgoed als de ondernemer alleen maar ten goede.
Tweede plaats in de categorie eigendommen van particuliere of private rechtspersonen (fam. Vandeweghe-Van Parijs, architect Sabine Okkerse)
Het kleurrijke linkse pand van deze eenheidsarchitectuur naar een ontwerp van Geo Henderick zou teruggaan tot 1907 en was volledig onherkenbaar geworden in het straatbeeld. Oorspronkelijk was het pand ingericht als kruidenwinkel en woning. Door de gedrevenheid en de aanhoudende inspanningen van de eigenaars werd de gevel in ere hersteld. De fel gekleurde bakstenen en het voegwerk kwamen na reiniging opnieuw tevoorschijn, de verdwenen bekroningen in blauwe hardsteen en het groene schrijnwerk werden naar origineel model gereconstrueerd, kroonlijsten werden hersteld en aangevuld conform het oorspronkelijke model. Ook in het interieur hielden de eigenaars rekening met de authentieke elementen die weliswaar meer sober van aard waren.
Dit project is een voorbeeld voor veel andere panden in Gent die doorheen de jaren sterk verbouwd zijn en volgens sommigen beter gesloopt kunnen worden dan gerenoveerd. Deze eigenaars tonen dat het ook anders kan en dat ook bescheiden projecten thuis horen in de top drie van de monumentenprijs.
Derde plaats in de categorie eigendommen van particuliere of private rechtspersonen: Houtbriel 18 door vakjury (Ganda Consulting) en Tolhuislaan 157 (Bouwheer en architect Bert Goetvinck NET-Architectuur) door de publieksjury.
De vakjury zette Houtbriel 18 op de derde plaats: een restauratie en herbestemming van een 18de-eeuws burgerhuis tot hotel. Dit project bestond niet uit een zware verbouwing maar wel uit een kwalitatieve herinrichting met oog voor de authenticiteit van het gebouw. Dit maakt de inspanningen niet minder zwaar. Een hotel onderbrengen in een pand met een delicaat interieur is immers niet eenvoudig. Zo werden de sanitaire voorzieningen in de hotelkamers geïnstalleerd zonder in te breken op de ruimtelijkheid van de hoge kamers. Opnieuw leverden de eigenaars bijzonder grote inspanningen om aan de brandweereisen tegemoet te komen, met name werd er via het Ministerie van Binnenlandse Zaken een uitzondering bekomen met betrekking tot de inrichting van de verplichte tweede vluchtweg. Ook werden brandwerende deuren tegen de 18de-eeuwse deuren gemonteerd om aan de normen rond compartimentering te voldoen. Deze moeilijke ingreep is bovendien reversibel. Ook de vloeren werden volledig ontmanteld . Tussen de roostering werd brandwerend plaatmateriaal en akoestische isolatie aangebracht, waarna alles netjes werd teruggeplaatst.
De publieksjury koos als derde project Tolhuislaan 157, een pand van Emile De Nil dat onder andere met stabiliteitsproblemen kampte. De voorgevel en achtergevel waren nooit goed verankerd geweest met de andere steunmuren waardoor de gevels los stonden en de hele constructie onstabiel was. Bij het reinigen van de gevels spoot de stoom doorheen de muren wat de stabiliteit nog meer in gevaar bracht. Er waren tevens vochtproblemen en de originele erfgoedelementen die de woning nog rijk was zaten niet alleen verborgen achter recentere constructies maar verkeerden ook nog eens in slechte staat. De architect en tevens bouwheer Bert Goetvinck (NET-Architectuur) restaureerde de woning met aandacht en respect voor de originele elementen en kleuren, zoals te zien is aan het schrijnwerk van de voorgevel. Een nieuwe aanbouw vervolledigde de gerestaureerde woning.
Winnaar in de categorie openbare besturen of publieke rechtspersonen: Jozef Plateaustraat 22 fase 3, 4 en 5 (UGent, Arch & Teco) – vakjury en publieksjury
In de categorie openbare besturen of publieke rechtspersonen bekroonden de jury’s Jozef Plateaustraat 22 (fase 3, 4 en 5) van de UGent met architect Arch & Teco als winnaar: een complex dossier met een allesomvattende restauratie waarbij telkens een hoge detailleringsgraad werd nagestreefd.
Er werden verschillende oude tekeningen onderzocht, kleurenonderzoek en een proefrestauratie uitgevoerd als deel van het grondige vooronderzoek. Niet elk onderdeel van de proefrestauratie had meteen het gewenste effect waardoor er voortdurend verder gezocht werd naar de juiste technieken en nieuwe oplossingen. Tijdens de restauratie werd er gestreefd naar het maximaal behoud van originele materialen zoals het schrijnwerk en werden de originele afwerkingen, waaronder de marmerimitaties op de muren en de houtimitatie op de binnendeuren, teruggebracht. Bijzonder is de vernieuwde binnenkoer die er voorheen verwaarloosd en vervuild bij lag. Dankzij de overdekking met een glazen koepel doet de koer nu dienst als leeszaal en multifunctionele ruimte als uitbreiding van de bibliotheek Letteren en Wijsbegeerte.
Tweede plaats in de categorie openbare besturen of publieke rechtspersonen: Graslei 14 (North Sea Port, Callebaut-Architecten) – vakjury en publieksjury
Graslei 14, beter bekend als het Gildehuis van de Vrije Schippers, volgde op de tweede plaats. Tijdens de restauratie stond het waarborgen van de authenticiteit van het pand en het kiezen voor duurzame ingrepen centraal. Zo werden de kalkzandstenen van de gevel minimaal vervangen door nieuwe exemplaren, maar wel bijgewerkt met restauratiemortel of invullingen met bouchons. Er werden loodslabben aangebracht op de dorpels om een verdere degradatie van de natuursteen tegen te gaan en een maximaal behoud te garanderen. Het behoud van het schrijnwerk met glas-in-lood en de binnenluiken werd mogelijk gemaakt door voorzetramen te plaatsen en te integreren in een grotere volledige wandafwerking waarmee ook de verwarmingselementen werden weggewerkt. Bij deze restauratie werd tevens een hoge graad van detaillering nagestreefd, bijvoorbeeld bij de reconstructie van de bijzonder gedetailleerde stenen ornamenten van de voorgevel. Historische bronnen en de zeer uitgebreid verrichte vooronderzoeken waren ook hier richtinggevend.
De soms zware ingrepen, zoals het plaatsen van een lift en het verdiepen van de kelderverdieping in functie van de herbestemming, werden steeds nauwgezet afgewogen tegenover de erfgoedwaarden en –elementen van het pand. Met deze restauratie werd dan ook niet alleen het verhaal en de historiek van het pand eer aan gedaan, maar wordt het schippershuis ook deels toegankelijk gemaakt voor het grote publiek.
Derde plaats in de categorie openbare besturen of publieke rechtspersonen: Pontbrug in Drongen (Stad Gent, KARUUR Architecten), Sint-Bernadetteschool in Sint-Amandsberg (Stad Gent) en Rozier 9 (UGent, architecten Robbrecht en Daem i.s.m. SUM en BARO)
De vakjury gaf de laatste eervolle vermelding aan de Pontbrug van stad Gent in Drongen. De publieksjury bekroonde echter alle drie de overige projecten met een gelijk aantal stemmen, waardoor zowel de Pontbrug als de Sint-Bernadetteschool en Rozier 9 van UGent op de derde plaats eindigden.
De Pontbrug is van een andere omvang in vergelijking met de andere projecten maar werd niettemin met evenveel zorg uitgevoerd. Bij het herstel van de brug speelde zowel de stabiliteit (o.a. betonrot) als het aanzicht van de brug mee. Er werd gekozen voor duurzame ingrepen door de verroeste rolopleggingen van de brug te vervangen en gebruik te maken van kathodische bescherming om de brug tegen betonrot te beschermen. Het resultaat is een restauratie die zeer grondig werd uitgevoerd maar die van de Pontbrug vooral opnieuw een baken in het landschap maakt.
school Sint-Bernadettestraat (links) en Rozier 9 (rechts)
Voorzitter Dirk Laporte sloot de avond van de prijsuitreiking af met de wijze woorden dat alle projecten die geselecteerd werden voor de monumentenprijs de facto winnaars zijn vanwege hun inzet en inspanningen voor het Gentse erfgoed tijdens de afgelopen jaren.